سندرم استکهلم چيست؟!

سندرم استکهلم پدیده ایست روانی که در آن گروگان حس یکدلی و همدردی و احساس مثبت نسبت به گروگان گیر پیدا کرده، و در مواقعی حتی این حس وفاداری تا حدی است که از کسی‌ که جان، مال، و آزادی اش را تهدید می کند، دفاع نموده و به صورت اختياري و با علاقه خود را تسليمش می کند. این نشانه‌های مهربانی و همدردی تا آنجا می‌تواند پیش برود كه گروگان با وجود تمام خطرهایی كه ممكن است تهدیدش كند با اختیار كامل خود را تسلیم گروگانگیر می‌كند. علت این عارضه روانی، عموماً یک نوع مکانیزم دفاعی دانسته می شود. لازم به ذكر است كه این سندرم برای همه گروگان‌گیرها و گروگان‌ها پیش نمی‌آید.

تاریخچه
سندرم استهکلم، اصطلاحیست که پس از سرقت از بانکی در میدان نورمالمستورگ Norrmalmstorg استهکلمِ سوئد، توسط بیل بجروت (Nils Bejerot) روانشناسی که از ابتدا تا انتها به پلیس مشاوره روانشناسی می‌داد و به بانک رفت وآمد داشت در پوشش خبری مورد استفاده قرار گرفت و بعدها توسط روانشناس دیگری به نام فرانک اوخبرگ (Frank Ochberg) رسما تعریف و نام گذاری شد.
در طی این گروگان گیری چهار کارمند(سه زن و یک مرد) به مدت 6 روز (از تاریخ 23 تا 28 آگوست 1973) به گروگان گرفته شدند. در طی این شش روز قربانیان وابستگی عاطفی به گروگان گیرها پیدا کردند تا حدی که از همکاری با پلیس سربازمیزدند و حتی پس از آزادی از این مصبیت شش روزه در دفاع از گروگان گیران خود برآمدند.

مثال موردی
بهار سال 1998 ناتاشا كامپوش 10 ساله راهی مدرسه بود كه ناگهان یك ون جلوی پایش توقف كرد و مردی حدود 44 ساله كه بعدها معلوم شد نامش ولفگانگ پریكلوپیل است، او را ربود و این تازه آغاز داستان بود. باوجود آنكه ناتاشا فكر می*كرد به زودی با پرداخت پول به آدم*ربا آزاد خواهد شد، این اتفاق هرگز رخ نداد و در نهایت سال 2006 خود ناتاشا موفق به فرار از دست آدم*ربا شد. ولی نكته قابل تامل در این آدم*ربایی حس عاطفی بود كه بین ناتاشا به عنوان گروگان و ولفگانگ با كسوت گروگانگیر ایجاد شده بود. شاید همین حس عاطفی بود كه ناتاشا را برای 8 سال نزد ولفگانگ نگه داشت.

مشابه این اتفاق نه تنها در واقعیت كه حتی در بسیاری از فیلم*ها و كارتون*ها سوژه قرار می گیرد. نمونه مشهور این اتفاق، داستان دیو و دلبر است؛ دلبری كه به قصر دیو می رود و دیو او را زندانی می كند و پس از گذشت مدتی از زندانی كردن او، عاشقش می شود و ... این نشانه های همدردی و فداكاری و مهربانی در اصطلاح علمی با نام «سندرم استكهلم» معروف است، سندرمی كه در آن گروگان و گروگانگیری نشانه هایی از حس همدردی را از خود نشان می دهند كه همین می تواند كل ماجرای آدم ربایی را تغییر دهد، مانند اتفاقی كه در دیو و دلبر رخ داد.

ادامه داستان ناتاشا...
ناتاشا به محض اینكه داخل ون قرار گرفت فهمید كه ربوده شده است. او ابتدا شروع به فریاد كشیدن كرد اما طولی نكشید كه مرد 44 ساله دهانش را بست تا صدایش به جایی نرسد. با این حال ناتاشا تصور میكرد به زودی از دست او خلاص خواهد شد. او مدتی را در انبار خانه آدم*ربا كه بعدها فهمید نامش «ولفگانگ» است، سپری كرد تا اینكه فهمید پلیس دست از تلاش برای پیدا كردن او برداشته است. او چند بار اقدام به فرار كرد اما هر بار ناموفق بود. آدم ربا او را تهدید می كرد كه درصورت بروز هرگونه حركت خلافی از او، فرد كمك كننده به ناتاشا و خود را خواهد كشت. مدتی گذشت. به نظر می آمد ولفگانگ به نوعی از ناتاشا مراقبت می كند. همین جا بود كه ناتاشا هم احساس می كرد دلش می خواهد به او كمك كند.

شرایط برای ناتاشا چگونه بود؟
به نظر می آمد ناتاشا هم حس همدردی با ولفگانگ پیدا كرده است. بعد از گذشت یك سال، ولفگانگ ناتاشا را مجبور كرد نام جدیدی برای خود انتخاب كند. او به ناتاشا گفت كه پدر و مادرش قبول نكردند پول لازم را برای آزادی اش پرداخت كنند و پدر و مادرش از اینكه از شر او راحت شدند، خوشحالند. ناتاشا چندبار تصمیم به خودكشی گرفت و چند باری هم خواست كه فرار كند اما در همه این موارد ناموفق بود. هرچند علائم این سندرم كه همان حس همدردی بود، در او دیده می شد زیرا ناتاشا او را به نوعی تحسین می كرد.
3ویژگی مهم این سندرم كه شامل احساسات منفی گروگان در برابر پلیس، احساسات مثبت گروگان نسبت به آدم ربا و احساسات مثبت آدم ربا دربرابر گروگان است، در این حادثه گروگانگیری به وضوح دیده می شد.
از سوییناتاشا با او همدردی می*كرد و از سوی دیگر ناتاشا از ولفگانگ خواهش می كرد شب ها برایش قصه بگوید و او را آرام كند و گاهی آدم ربا از ناتاشا می خواست آنچه را نیاز دارد، مطرح كند و او نیز خواسته هایش را مطرح می كرد و ولفگانگ آنها را برآورده می كرد.

ناتاشا چگونه درگیر شد؟
ولفگانگ به نوعی شرایط را برای ابتلای ناتاشا به این بیماری فراهم كرده بود. او نشان داد كه بین او و ناتاشا قدرت نابرابری وجود دارد كه مشخص می كند او چه كاری را می تواند انجام دهد و چه كاری را نمی تواند. آدم ربا ناتاشا را تهدید به مرگ و آسیب فیزیكی كرده بود و به همین دلیل ناتاشا تصور می كرد نمی تواند فرار كند. او در این حادثه دریافته بود كه اگر به حرف های آدم ربا گوش نكند ممكن است مورد خشونت رفتاری و فیزیكی قرار گیرد یا حتی كشته شود. بنابراین برای ناتاشا فرار یك گزینه نبود چون ممكن بود به قیمت جان او تمام شود. تنها شانس او اطاعت بود. او با تبعیت از دستورات او می توانست اعتمادش را جلب كند و به این ترتیب به او نزدیك تر شودو شاید بتواند راه فراری پیدا كند.

سرانجام ناتاشا
با اینكه ناتاشا خود را در برابر آدم ربا ناتوان می دید، بعد از آخرین فرار ناموفق به خود قول داد روزی كه قدرت پیدا كرد خود را از چنگ ولفگانگ نجات دهد و سرانجام آن لحظه در سال 2006 اتفاق افتاد؛ زمانی كه ناتاشا مشغول تمیز كردن ماشین ولفگانگ بود. او ناگهان متوجه شد آدم ربا حواسش جای دیگری است و او موقعیت فرار دارد. در همین لحظه او پا به فرار گذاشت. بعد از فرار ناتاشا، ولفگانگ اقدام به خودكشی كرد. ناتاشا مورد معاینه قرار گرفت و مشخص شد علائم استرس حاد و اختلال استرس پس از سانحه در او دیده می شود. او بعد از شنیدن خبر مرگ آدم ربا به شدت اندوهگین شد كه نشانی از اثبات وجود سندرم استكهلم در او بود. پزشكان برای درمان

سندرم استكهلم اينه كه يكي آدمو به گروگان بگيره و با وجود تهديد ها و خطراتي كه گروگان گير ايجاد مي كنه ولي گروگان خودش رو تسليم گروگان گير بكنه و با او همكاري هم بكنه.

ناتاشا به دلیل آنكه اختلال خواب نیز داشت، به او دارو تجویز كردند.

نمونه مشهور دیگری که در خصوص سندرم استكهلم گزارش شده است مربوط می شود به ربوده شدن «پتی هرست» دختر یک میلیونر. او در سال 1974 توسط عدهای آدم ربا اسیر شد اما در نهایت با ارسال یك نوار صوتی اعلام كرد به آدم‌ربایان پیوسته است. او با آدم‌ربایان سمپاتی پیدا کرده بود و حتی بعدها در سرقت از یك بانك با آنها همكاری كرد كه نتیجه آن محكوم شدن به 2 سال حبس بود.

سندرم استكهلم چیست؟
سندرم استكهلم نامی است كه برای توصیف این موقعیت به كار می رود: وقتی بین گروگان و گروگانگیر حالتی عاطفی به وجود می آید. در این حالت گروگان ها ممكن است با گروگانگیرها حس همدردی پیدا كنند و خود را تسلیم گروگانگیرها كنند.
در اصل این سندرم، پاسخ فیزیولوژیك گروگان های ربوده شده است. این نشانه های مهربانی و همدردی تا آنجا می تواند پیش برود كه گروگان با وجود تمام خطرهایی كه ممكن است تهدیدش كند با اختیار كامل خود را تسلیم گروگانگیر می كند.
این سندرم در موارد دیگری مثل همسرآزاری، تجاوز یا سوء استفاده از اطفال هم ممكن است دیده شود. چرا نام این سندرم استكهلم است؟ در سال 1973 و از 23 تا 28 آگوست گروگانگیری در کردیت بانک شهر استکهلم سوئد روی داد و چند نفر از کارمندان بانک به گروگان گرفته شدند اما بر خلاف سایر گروگان گیری ها این واقعه شهرت جهانی پیدا کرد و باعث شد بیماری جدید روانی یعنی سندرم استکهلم کشف شود. برخلاف انتظار، گروگان ها از نظر احساسی جذب دزدها شدند و حتی بعد از آزادی، از آنها دفاع كردند و حاضر نشدند علیه آنها، شهادت بدهند. بعدها، یكی از دزدها با یكی از خانم های كارمند ازدواج كرد! و به این ترتیب سندرم استكهلم متولد شد.

ویژگی‌های این سندرم چیست؟
هر سندرمی علائم و مشخصاتی دارد و سندرم استكهلم هم از این قاعده مستثنی نیست. در حالی كه با توجه به نظرات متفاوت محققان، فهرست روشنی در این مورد وجود ندارد اما می‌توان برخی از آنها را برشمرد:
- احساسات مثبت قربانی به گروگان‌گیر یا زندانبان
- احساسات منفی قربانی نسبت به خانواده،‌ دوستان و مقاماتی كه سعی در نجات آنها دارند و موفق هم می‌شوند.
- پشتیبانی از دلایل و رفتارهای گروگان‌گیر
- احساسات مثبت زندانبان یا گروگانگیر نسبت به قربانی
- رفتارهای حمایتی قربانی در زمانی كمك به زندانبان.

فرایند روانی این سندرم چگونه است؟
در این سندرم هیچ قصد قبلی نه در زندانی و نه در زندانبان مبنی بر ایجاد رابطه دوستانه با فرد مقابل وجود ندارد. در وضعیت گروگان و گروگانگیر، ذهن سالم به دنبال بقاست و در این حالت سندرم استكهلم شكل می‌گیرد.

بعضی از متخصصان می‌گویند زندانی در این حالت به دوران نوزادی خود بازمیگردد كه برای غذا گریه میكند و در وضعیت وابستگی است. در مقابل زندانبان در نقش مادری كه كودكش را از تهدید محافظت می‌كند، قرار می‌گیرد. قربانی سپس برای بقا تلاش می‌كند.
در این حالت انگیزه زندگی برای قربانی مهم‌تر از متنفر بودن از فردی است كه او را در وضعیتی دشوار قرار داده است. در وضعیت‌های تهدید و بقا همه به دنبال روزنه امید هستند؛ نشانه‌ای هر چند كوچك برای اثبات امید. وقتی گروگانگیر به قربانی كمی محبت نشان می‌دهد حتی اگر به نفع گروگانگیر باشد، قربانی آنها را به عنوان صفات مثبت زندانبان درك می‌كند. اجازه استفاده از حمام و خوردن و نوشیدن كافی است تا علائم سندرم بروز كند.

در رابطه بین گروگانگیر و گروگان ممكن است هر كدام از آنها درباره گذشته‌شان صحبت كنند اینكه چگونه درباره آنها بدرفتاری شده، مورد آزار قرار گرفته‌اند یا به آنها ظلم شده است. در این حالت همدردی نسبت به گروگانگیر اتفاق می‌افتد و به همین دلیل بیشتر اوقات قربانیان سندرم استكهلم اغلب از گروگانگیر دفاع می‌كنند. با جملاتی مثل «می‌دانم او فك من را خرد كرده است اما او دوران كودكی بدی داشته است.»

در سندرم استكهلم قربانی برای نجات خود سعی می كند همه چیز را از دریچه چشم گروگانگیر ببیند و بنابراین سعی می‌كند آنچه او را خوشحال می‌كند، انجام دهد. در حقیقت در این حالت گروگان در حال تلاش برای به حداقل رساندن تماس با موقعیت‌هایی است كه ممكن است او را هدف سوءاستفاده لفظی یا خشونت قرار دهد.

چیزی شبیه شست و شوی مغز
اگــر چیزی دربـــاره شستوشوی مغز شنیده باشید متوجه شباهت روند آن با سندرم استكهلم خواهید شد. هر دوی اینها تحت*تأثیر روابط ناشی از قدرت هستند. در این حالت گروگانگیر مدام توهم توطئه دارد و فكر می كند پلیس یا زندانی در حال طرح نقشه ای برای خلاصی هستند و می خواهند او را از آنچه حالا برای او قدرت خوانده می شود، خلا كنند.
به این ترتیب گروگانگیر سعی می كند با دروغ هایی مانند اینكه خانواده اش او را دوست ندارند و نمی خواهند مبلغ لازم را پرداخت كنند یا حتی پلیس دست از تلاش برای یافتن او دست برداشته است ذهن زندانی را به خود معطوف كند.

روند همدردی چگونه شكل می گیرد؟
در وضعیت های تهدید و بقا همه به دنبال روزنه امید هستند؛ نشانه ای هر چند كوچك برای اثبات امید. وقتی گروگانگیر به قربانی كمی محبت نشان می دهد حتی اگر به نفع گروگانگیر باشد، قربانی آنها را به عنوان صفات مثبت زندانبان درك می كند. اجازه استفاده از حمام و خوردن و نوشیدن كافی است تا علائم سندرم بروز كند. در رابطه بین گروگانگیر و گروگان ممكن است هر كدام از آنها درباره گذشته شان صحبت كنند اینكه چگونه درباره آنها بدرفتاری شده، مورد آزار قرار گرفته اند یا به آنها ظلم شده است. در این حالت همدردی نسبت به گروگانگیر اتفاق می افتد و به همین دلیل بیشتر اوقات قربانیان سندرم استكهلم اغلب از گروگانگیر دفاع می كنند. با جملاتی مثل «می دانم او فك من را خرد كرده است اما او دوران كودكی بدی داشته است.»

در سندرم استكهلم قربانی برای نجات خود سعی می كند همه چیز را از دریچه چشم گروگانگیر ببیند و بنابراین سعی می كند آنچه او را خوشحال می كند، انجام دهد. در حقیقت در این حالت گروگان در حال تلاش برای به حداقل رساندن تماس با موقعیت هایی است كه ممكن است او را هدف سوءاستفاده لفظی یا خشونت قرار دهد.

مواردی که این سندرم در آنها به وفور مشهود است عبارتند از:
در برخی از موارد مربوط به کودک آزاری و همسر آزاری که کودک یا همسری که مورد اذیت و آزار قرار گرفته است از آزاردهنده خود حمایت می‌کند و یا به او علاقمند می‌شود. همچنین در برخی از زندانیان نیز این رفتار به کرات دیده شده است.
برخی از پژوهشگران نیز معتقدند که این سندرم به صورت نهفته و در حالتی فراگیر در سطح جوامع استبدادی و در رابطه بین مردم و حکومت، خود را نشان می دهد.
از برجسته ترین فیلم های هالیوودی ساخته شده بر اساس سندرم استکهلم می توان به فیلم سینمایی "جان کیو" (John Q)، "شکار" (The Chase)، "تله" (Hook)، انیمیشن "ماشین ها" (Cars) و "جانور کور"- محصول 1969 (Blind Beast) اشاره کرد.